Met een VR-bril in de grafkamer van Toetanchamon rondneuzen, door het zonnestelsel zweven of leven in een vluchtelingenkamp. Professor Wijnand IJsselsteijn toont wat je nu al kan met virtual reality in de klas en blikt vooruit.
Wat kan je al met VR in de klas?
Wijnand IJsselsteijn, Professor Mens-Techniek Interactie (TU Eindhoven): “Heel veel. Wist je dat VR al sinds de jaren `60 bestaat? Intussen bestaan er al heel wat mooie toepassingen, ook voor het onderwijs. Je overstijgt er tijd en ruimte mee. Zo kan je je leerlingen meenemen naar de dino’s, het Verona van Romeo en Juliet, de Mount Everest, Machu Picchu of op schoolreis naar het Louvre.”
“Je kan rekenen met virtual reality, maar dé grootste meerwaarde is dat je belevingsgericht onderwijs kan maken. Je beleeft de realiteit vanuit de eerste persoon. Je kijkt in alle richtingen en zit er dus – nog meer dan bij een film – middenin. Zo kan je je inleven in een dag van een Syrisch meisje in een vluchtelingenkamp, het leven van een blinde of een koe in het slachthuis. Je staat letterlijk in iemand anders schoenen en kan je empathisch inleven in iemand van een ander geslacht, kleur of oorsprong.”
Is het meer dan een leuk speeltje voor de techleraar?
Wijnand IJsselsteijn: “Als je virtual reality in de klas gebruikt, vertrek dan liefst niet van de technologie, maar van het didactische. Abstracte concepten meer inzichtelijk of geschiedenis tastbaar maken, daarvoor leent VR zich perfect. Maar de technologie moet deel uitmaken een bredere didactiek. Het is een aanvulling en vervangt absoluut niet de leraar of het boek.”
Leren leerlingen beter met virtual reality in de klas?
Wijnand IJsselsteijn: “Er is nog weinig gevalideerd onderzoek naar de leereffecten van VR in onderwijs. Het is wel bewezen dat het werkt bij vaardigheidstrainingen. Je leert tegenwoordig eerst autorijden met een simulator. Zo kan je moeilijke situaties oefenen zoals een dode hoek van een vrachtwagen herkennen. In het echte verkeer moet je lang wachten tot een situatie zich een keer voordoet. Het voordeel is dat je flexibel, adaptief op het niveau van de leerling kan werken. Het is ook bewezen dat je de vaardigheden die je leert in de VR-omgeving ook in de realiteit kan toepassen.”
“Ideaal dus om dingen te oefenen die niet zo vaak voorkomen in de realiteit. Zo kan je bijvoorbeeld een leraar in opleiding laten oefenen voor een VR-klas om zijn klasmanagementtechnieken te testen. Of je kan kinderen weerbaarder maken tegen pestgedrag.”
Kunnen leerlingen zich nog concentreren op een ‘saaie’ tekst als ze VR gewoon zijn?
Wijnand IJsselsteijn: “Hoe meer media je naast elkaar gebruikt, hoe minder goed je diepere kennis kan verwerken, hoofd- en bijzaken onderscheiden, je aandacht vasthouden. Dat zijn cognitieve leervaardigheden die je moet leren. Dus ik ben zeker geen voorstander van te ver doorgedreven pretpedagogie. VR moet zijn plek kennen tussen de andere media en moet op het juiste moment op de juiste manier gebruikt worden.”
“Soms is het voor informatieoverdracht beter om de VR-omgeving minder realistisch te maken en sober te houden. Anders raken leerlingen afgeleid en overprikkeld. VR of games zijn niet slecht en er is niets mis met technologie die leerlingen enthousiast maakt, maar gebruik ze met mate. Ooit was video nieuw, maar met een hele dag film kijken, doe je niet aan kwaliteitsvol onderwijs. Het gaat om een gezonde balans. Dus: gebruik VR bewust en toe af, lees een boek, praat met elkaar en ga buiten spelen.”
Kan VR leerlingen nog tot leren brengen als het nieuwe eraf is?
Wijnand IJsselsteijn: “Leerlingen vinden het leuk, maar dat is inderdaad niet genoeg. Er is niks mis met een leuk project en technologie die leerlingen enthousiast maakt. Maar als ze week na week VR in de les gebruiken, is het wauweffect van innovatieve technologie snel weg. Zo wordt het gewoon een van de vele onderwijstools zoals een digitaal bord of een tablet.”
“Je creëert pas blijvende meerwaarde als je een mooie match vindt tussen je lesdoel en betekenisvolle acties in de VR-wereld. Virtual reality in de klas moet meer dan een gimmick zijn en is niet zaligmakend. Een bezoek aan een asielcentrum in de echte wereld maakt ongetwijfeld een nog grotere indruk op leerlingen dan eender welke VR-toepassing ook.”
Wat met leerlingen die misselijk worden door VR?
Wijnand IJsselsteijn: “Ongeveer 20% van de leerlingen kan last hebben van simulation sickness. Ze kampen na een tijdje met misselijkheid, hoofdpijn en pijn aan de ogen. Een VR-omgeving houdt je brein voor de gek dat je ergens anders bent dan je daadwerkelijk fysiek bent. Daardoor kunnen informatiestromen in onze hersenen met elkaar botsen. Onze hersenen kunnen dat conflict soms interpreteren als een teken dat er iets mis is en dan word je misselijk, net zoals bij wagenziekte.”
“Op de VR-brillen van Samsung staat vermeld dat je ze vanaf 12 jaar mag gebruiken. De ogen van kinderen staan namelijk dichter bij elkaar en zijn pas volgroeid rond de puberteit. We weten nog niet goed wat er in het visueel systeem in de hersenen gebeurt. Maar VR-gebruik met mate veroorzaakt nauwelijks problemen. En als een kind hoofdpijn heeft, kan je gewoon meteen stoppen.”
Is VR-technologie niet te duur voor een school?
Wijnand IJsselsteijn: “Een kartonnen VR-bril waarin je je smartphone steekt, heb je al voor een paar euro. En heel wat VR-toepassingen zijn gratis te downloaden. De meeste VR-helmen kosten tussen 150 à 500 euro. Dan heb je een kwalitatief betere VR-ervaring. Als je daarvoor kiest, koop er dan minder en laat je leerlingen in groepjes aan een project werken. Zo kunnen ze VR samen ervaren en elkaar vragen stellen. Als je dezelfde ervaring als in de gamewereld wil, heb je 1000 à 1500 euro nodig voor een helm, interactieve devices in je handen, een laptop en software.”
“Koop niet meteen het duurste materiaal voor virtual reality in de klas. Leen een set en experimenteer er zelf eens mee. Let er ook op dat je bij grotere investeringen een open omgeving kiest waarbij je niet afhankelijk bent van een content provider en dus uit een ruim aanbod van VR-toepassingen kan kiezen.”
Welke mogelijkheden zie jij nog in de toekomst?
Wijnand IJsselsteijn: “Er wordt nu al geëxperimenteerd met een VR-leraar als avatar die elke leerling op elk moment individueel aankijkt en de sociale interactie spiegelt. Zo heeft elke leerling het gevoel dat hij veel aandacht krijgt, is de leraar overtuigender en neemt de leerling de info beter op. Ook kun je nadenken over onderwijs op afstand dankzij VR. Bijvoorbeeld een astronaut die via VR op veel scholen tegelijk laten vertellen over zijn of haar ervaringen in de ruimte en zo kinderen meeneemt op zo’n reis.”
“De technologie in films zoals Minority Report, Ready Player One of de holodeck uit Star Trek zijn niet meer veraf. Nu hangen we nog vast aan die bril, maar in de toekomst zien we de VR-omgeving zonder bril in holografieën. De combinatie van artificiële intelligentie en augmented reality (waarbij een laagje aan de werkelijkheid wordt toegevoegd zoals bij de game Pokémon Go, red.) biedt ook veel mogelijkheden. We gaan bijvoorbeeld een echt gesprek voeren met een virtuele persoon die inspeelt op jouw gedrag.”
“VR wordt een krachtige onderwijstool met didactische meerwaarde die mooi past in de waaier van bestaande mediatools. Maar ik ben vooral nieuwsgierig naar de content voor onderwijs. Ik zou leerlingen laten experimenteren met VR en zelf inhoud laten maken. Ik zou de technologie ook op het niveau van elke leerling laten inspelen.”
“En waarom geen VR-projecten waarin leerlingen maatschappelijke uitdagingen oplossen en verschillende rollen en perspectieven aannemen? Allemaal mogelijk. Zo’n virtueel karakter leest bijvoorbeeld onze lichaamshouding of gezichtsuitdrukking, en bepaalt zo of we geïnteresseerd of verveeld zijn. Afhankelijk van de reactie kan de les individueel worden aangepast.”
In Zuid-Korea omarmde een mama haar overleden dochter in VR. Zie je ethische grenzen of bezwaren?
Wijnand IJsselsteijn: “Vooral in marketing. Facebook investeert enorm in virtual reality. Zo kunnen ze niet alleen tracken waar we op klikken, maar ook waar we naar kijken en hoe we ons daarbij voelen. Grote bedrijven gaan nog zoveel meer data over ons verzamelen met te weinig privacygaranties. Dat is een zorgwekkende ontwikkeling.”
“En wat als de VR-omgeving zo realistisch wordt, dat wat je in de VR-wereld meemaakt traumatischer is dan in de echte wereld? Gepest worden in een VR-omgeving is diepgaander dan via de huidige sociale media. Bovendien wordt fake news herkennen in straffe VR nog moeilijker.”
Hoe kunnen scholen inspelen op die gevaren?
Wijnand IJsselsteijn: “De basis van digitale geletterdheid blijft hetzelfde. Praat erover, maak technologie deel van je les. Kijk hoe leerlingen met technologie omgaan, wat het met hen doet en laat hen daarop reflecteren. Pak je smartphones af of gebruik je ze intelligent in de klas? Het moet niet het ene of het andere uiterste. De digitale vaardigheden van leraren en leerlingen worden alleen maar belangrijker. Probeer daarom nieuwe technologieën uit, zodat je begrijpt wat je ermee kan doen in onderwijs en maak dan bewuste keuzes. Of het nu een video, digitaal schoolbord, virtual of augmented reality is.”
Virtual reality in de klas uitproberen?
1. Teletijdmachine
- Wandel rond in de graftombe van Toetanchamon.
- Verken het achterhuis van Anne Frank.
- Leef een dag in het Verona van Romeo en Julia
2. Onbetaalbare schoolreis
- Ga met een van 900 Google Expeditions naar Mount Everest, Machu Picchu, Taj Mahal, colosseum in Rome, Grand Canyon of Empire State Building in New York.
- Duik de ruimte in met Titans of space.
3. Wetenschappen met VR
- Reis met een bloedcel mee door het lichaam.
- Wandel door een DNA-streng.
- Duik in Fysica met virtual reality.
- Rekenen met VR.
4. Vaardigheden trainen
- Leer mediteren op de bodem van de zee.
- Let op voor de dode hoek bij een vrachtwagen.
- COSMO bereidt je leerlingen voor op hun stage op een toekomstige werkplek.
- Overwin je spreekangst of oefen voor een virtuele klas.
5. Empathisch vermogen versterken
- Clouds over Sidra neemt je een dag mee in het leven van een meisje in een vluchtelingenkamp.
- Notes on blindness geeft je inkijk in wat een blinde ziet.
- Leef je in in het leven van een koe.
6. Sociale vaardigheden en weerbaarheid trainen
- WegWijsVR leert kinderen zelfstandig het openbaar vervoer gebruiken.
- Oefen presentaties met de augmented reality app Aurasma. (oké, dit is AR en geen VR. Maar als je ziet wat deze secundaire school er allemaal mee doet, vind je dat niet erg.)
Dit artikel kwam tot stand in een samenwerking tussen Veranderwijs en Klasse. Klasse is een multimediaal magazine over en voor onderwijs.