Teamteaching, nieuwe leerplannen, online leren … Scholen staan niet stil in hun zoektocht naar kwaliteitsvol onderwijs. Maar die veranderingen veroorzaken werkdruk en stress. Hoe hou je het voor jezelf en je team werkbaar tijdens de stroom van veranderingen?
Onderzoekers Mieke Meirsschaut, Ine Hostyn en Linda Naert (Arteveldehogeschool Gent) verzamelden eerst info over meer dan 70 veranderingsprocessen en bestudeerden die daarna in 10 scholen. Hun volgende stap: een instrument ontwikkelen om werkbaar te vernieuwen.”
Wat ze opvalt? "Directeurs en leraren vinden onderwijsinnovatie belangrijk, maar maken zich tegelijkertijd zorgen over de werkdruk, bij collega’s en zichzelf. 8 tips maken veranderingen in je school wijs en werkbaar.”
1. Zorg voor houvast
Mieke Meirsschaut: “Voor ons onderzoek spraken we met iedereen die betrokken was bij de verandering: van directeurs en leraren tot secretariaatsmedewerkers. We presenteerden telkens een samenvatting. In 1 oogopslag zag het hele team: wat is het doel van ons veranderingsproces, wie werkt eraan mee, wat zijn belangrijke stappen. Zo’n haarscherp beeld brengt rust en helderheid. Omdat iedereen weet hoever de school staat en wie welke plaats inneemt.”
Ine Hostyn: “Soms verliest een team the bigger picture van de verandering langzaam uit het oog. Of is het doel onduidelijk. Waarom veranderen we alweer? Hoe gingen we dat doen? Welk resultaat stemt ons tevreden? Als je op die vragen het antwoord niet meer weet, brengt dat stress. Dan kan zo’n situatieschets, als kompas, houvast bieden.”
2. Spreek samen over werkbaarheid
Mieke Meirsschaut: “Hoge werkdruk door veranderingen kan leiden tot stress, dat is duidelijk. Daarom moet je samen bespreken of het werkbaar blijft. Doe dat in kleine groepen, zonder taboes. Voel je je onzeker? Dat mag. De kans is groot dat je die angst ook bij collega’s aantreft. Maar focus niet alleen op werkdruk en -stress. Ga ook na hoe die verandering je team motiveert, nieuwe energie geeft, doet groeien. Luister naar wat elke collega te zeggen heeft. En pas eventueel randvoorwaarden aan. Meer tijd nodig dan verwacht? Duw de deadline wat achteruit.”
Ine Hostyn: “In het onderwijs stopt je job niet om 17 uur. Gouden tips om de werk-privé balans te bewaken? Die bestaan niet. Maar misschien heeft een collega wel een manier gevonden die je inspireert. Zoals die leraar die verwijst naar de witte lijn die het einde van de speelplaats markeert. Ze blijft dagelijks wat langer doorwerken op school. Wanneer ze klaar is, stapt ze de streep over. Die sluit dan niet alleen de school, maar ook haar schoolwerk af. Vanaf dan staat haar hoofd op thuis. Een krachtige metafoor.”
3. Focus op de leerwinst voor leerlingen
Mieke Meirsschaut: “Als een veranderingsproces doorwerkt tot bij de leerlingen – ze leren sneller, voelen zich beter -, zijn leraren en directeurs vaak gemotiveerder om er extra tijd en werk in te steken. Het compenseert de stress en druk die ze tijdens de verandering ervaren. Een praktijkleraar vat dat mooi samen. Hij leert zijn tso-leerlingen remmen herstellen. Zijn hoofdzorg: leren de leerlingen na de modernisering van het onderwijs even goed remmen repareren? Een terechte vraag als je vernieuwt.”
4. Sta stil bij wat je zelf leert
Ine Hostyn: “Als leraar werk je in een leeromgeving. En toch vinden of nemen we geen tijd om stil te staan bij de belangrijke vraag: wat leren we zélf van het veranderingsproces? Terwijl het écht voldoening geeft om bij te leren en je ervaringen te delen met collega’s. Als je samen uitzoekt hoe een verandering je visie versterkt, stijgt de kans dat iedereen ze voelt op school, én dat ze blijft duren.”
Mieke Meirsschaut: “Wat nog helpt om te leren uit veranderingen: laat je in het veranderingsproces begeleiden. Zoek een ‘kritische vriend’. Iemand die helpt om fris, objectief en kritisch te kijken, maar op een veilige en waarderende manier. Dat geeft werkbaar veranderen een boost.”
5. Wees open over contextfactoren
Ine Hostyn: “In een verandering spelen ook contextfactoren een rol. De infrastructuur en middelen, maar ook persoonlijke situaties zoals de zorg voor een ziek familielid. Die bepalen ieders draagkracht. Veeg die factoren niet onder de mat maar gooi ze op tafel. Zo zorg je voor jezelf én voor een veilige teamsfeer.”
6. Stuur mee aan de verandering
Mieke Meirsschaut: “Innovatie vraagt om een goede aansturing. In een school kijkt iedereen dan richting directieteam. Dat klopt voor een stuk: uiteindelijk hakken zij de knopen door en verdelen ze de taken en rollen. Maar een goede sturing betekent ook inspraak, participatie en autonomie. Alleen zo maak je van een verandering een team-verhaal. Werkbaar veranderen is niet alleen wachten tot een directeur je aanstuurt. Ook jij kan meesturen aan je school, je team én jezelf!”
“Natuurlijk brengen veranderingen bijna onvermijdelijk onzekerheid of onduidelijkheid met zich mee. Laat die niet aanslepen, maar benoem wat niet helder is. Zoek daarna uit wie snel duidelijkheid kan brengen.”
7. Waardeer elkaar
Ine Hostyn: “Tijdens een veranderingsproces wil iedereen graag eens een schouderklopje, een pluim of feedback waarmee je verder kan. Dat geldt voor leraren, maar ook voor directeurs. Steun vragen én geven onder collega’s, is ontzettend krachtig. Het vergroot de kans op succes.”
8. Leg vast wat al goed is
Ine Hostyn: “Beslissende momenten in een veranderingsproces? Die zijn er zeker. Zoek bij de start uit wat je wil verankeren omdat het al goed gaat. Dat werkt verbindend. Anders lijkt het ten onrechte alsof alles verkeerd loopt. Even cruciaal: sta tussentijds stil om te evalueren. Borg de goede nieuwe praktijken en processen. Anders was elke inspanning een slag in het water.”
Mieke Meirsschaut: “Veranderingen dagen ons uit. We steken er veel energie in. We gaan ervoor uit balans. We leren ervan bij. We doen het voor onze leerlingen en cursisten. Maar hoe houden we het voor onszelf werkbaar? Die vraag moeten teams zich voortdurend blijven stellen.”
Veranderingen werkbaar maken? Lees er meer over en test het instrument uit. Dit is onderzoek van de Arteveldehogeschool in opdracht van de Vlaamse Minister van Onderwijs en Vorming.
__________________________________________________________________________________________
Dit artikel kwam tot stand in een samenwerking tussen Veranderwijs en Klasse. Klasse is een multimediaal magazine over en voor onderwijs.