Op 17 januari 2018 woonde ik
de inaugurale rede bij van Aminata Cairo bij de start van haar lectoraat Inclusive Education bij de Haagse Hogeschool. Ze bracht een krachtig verhaal en een duidelijke boodschap en ze wees op
de inherente en intrinsieke verbondenheid van de mens: Aho Mitakuye Oyasin (“We zijn allemaal verbonden” uit het Sioux-Catawba) en Ubuntu (“Eén-zijn" uit het Bantoe).
Ze sprak over hoe kennis altijd een gedeelde waarheid is; deel van een groter verhaal en in relatie met de anderen en het andere. Ze wees ons op het moeilijke van connecteren, op de hardheid van deze ‘soft skill’ vanuit het idee van Aho Mitakuye Oyasin: “How to connect? Be brave. Be willing to listen; really, really, really listen. And even feel.” Omdat inclusie niet gaat over wie in de zaal zit, maar over welke verhalen worden gehoord en hoe je je daartoe verbindt.
In een
erg uitgebreide blogpost van 22 maart 2016 over innovatie in sociaal-cultureel werk heeft Gie Van den Eeckhaut het over ‘Dubbele-V- organisaties’ en ‘Tripel-B- werkers’, die er – beter dan andere organisaties en professionals – in slagen om slim en innoverend om te gaan met de uitdagingen die op hen afkomen. De dubbele V staat voor
‘verbonden’ en ‘vloeibaar’:
“Verbonden organisaties zijn sterk in samenwerking en netwerking. Ze pikken op wat er in hun omgeving en de bredere wereld gebeurt. Ze schatten de betekenis ervan voor de eigen werking goed in. Ze zijn met andere woorden goed geconnecteerd op hun omgeving. En ze weten er vloeibaar mee om te gaan.” Dubbele-V-organisaties vormen volgens Van den Eeckhaut een stimulerende omgeving voor ‘Tripel-B- werkers’: “Dat zijn werkers die in hun job ‘bewogen’ worden door het wegwerken van onrecht en het streven naar sterke alternatieven. Werkers die zich ‘bevlogen’ inzetten door hun talenten en passies te volgen en te ontplooien. Werkers die zich ‘beweeglijk’ en nieuwsgierig opstellen, zowel in de manier waarop ze hun functie invullen als in de manier waarop ze zich weten op te stellen in samenwerkingen en netwerken.”
Op 25 september 2015 werd VN-resolutie 70/1 ‘Transforming our world:
the 2030 Agenda for Sustainable Development’ aangenomen.
Zeventien ‘Global Goals’ maken vanaf dat moment van de wereld een andere plek. Zouden dat moeten doen. Omdat ze de verhoudingen door elkaar gooien. Proberen te gooien. De doelen zijn universeel (ze gelden overal, voor iedereen, op elk niveau), ze zijn transformatief (om ze te bereiken moet onze manier van leven veranderen) en ze zijn integratief (ze vormen één geheel en zijn onlosmakend met elkaar verbonden). Zo zorgen ze ervoor dat sinds 2015 alle landen ontwikkelingslanden zijn:
“No one will be left behind”.
In 1981 schreef Jeroen Brouwers in ‘Bezonken Rood’ 5 de meest onherroepelijke zin uit de Nederlandstalige literatuur: “Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt.”
Op 28 februari 2018 organiseerde het Mysterie van Onderwijs haar jaarlijkse ‘
Mystery On Stage’: tien toekomstmakers uit het Vlaamse onderwijs vertelden hun verhaal aan een divers publiek en gingen daarna met het publiek in gesprek op zoek naar netwerk, input en inspiratie. Tien verschillende innovatieverhalen en toch tien keer dezelfde boodschap: verbind, associeer, breng samen, brei, haak, integreer, associeer, verenig, combineer, relateer!
En dat is precies wat ik in deze blogpost wil doen. Een aantal recente ideeën, inzichten, realisaties vanuit verschillende domeinen met samen aanbieden en met elkaar verbinden omdat ze allemaal eenzelfde boodschap in zich dragen: dat alles in de wereld met elkaar verbonden is en dat alles onvermijdelijk in elkaar vloeit.
Dat is geen nieuw inzicht, zo hoor ik u denken, en dat is ook zo. En toch is het een nieuwe realiteit. De tijd dat het druppelde in Brussel wanneer het regende in Parijs is voorbij. Dit is de tijd waarin de vleugelslag van een vlinder in Azië zorgt voor orkanen in Europa. Klimaat is migratie. Gelijke kansen zijn industrie. Gezondheid is technologie. Plastic is biodiversiteit. Burgerschap is economie. Geboortebeperking is waterkwaliteit.
Mondialisering is lokale ontwikkeling.
Je kan innovatie denken en realiseren door ‘outside the box’ te bewegen en te denken. Je kan innovatie ook ‘inside the box’ denken en realiseren, zoals
Bert Smits terecht aanvoert in zijn veranderwijs-post. Maar wat vooral nodig is – nu meer dan ooit voorheen – is om
innovatie te realiseren door ‘between the boxes’ te denken en te handelen. Omdat dat precies is wat vandaag en morgen nodig is om staande te blijven in een ambigue, volatiele, onzekere en complexe wereld.
Competenties die er echt toe doen zijn competenties als systeemdenken, anticiperen, normen- en waardenbewust handelen, strategisch handelen, samenwerken, kritisch denken en handelen, zelfbewustzijn & zelfregie, domeinoverschrijdend & geïntegreerd probleemoplossend handelen.
Hoe het onderwijs er vandaag en in de toekomst moet uitzien, is wat mij betreft niet de kernvraag. Er is ook geen eenduidig antwoord op te geven. Net als in andere sectoren en andere domeinen zal het onderwijslandschap – nog meer dan nu het geval is – veelkleurig en veelvormig zijn. Wat er in dat onderwijs aan bod komt, is in mijn ogen veel fundamenteler. Daarover nadenken en met elkaar in gesprek gaan is veel urgenter. Het antwoord kan geen antwoord zijn dat fragmenteert, dat verdeelt, dat enkel aandacht heeft voor verdieping en dat de verbreding en verbinding uit de weg gaat. Niet alleen hier. Wereldwijd. Met de met elkaar verweven 17 ‘Global Goals’ als richtsnoer en 2030 als richtpunt.
In de eerder vermelde blogpost schrijft Gie Van den Eeckhaut over de ‘hypothese van de veelbelovendheid’. Een prachtig concept: het is de aanname of zelfs het geloof dat het realiseren van een nieuwe praktijk de spelregels van die praktijk zal veranderen op een manier die ooit historisch relevant zal blijken. Voor de wereld is het nu het uur U. Ofwel transformeren we onze manier van leven nu ofwel zal er geen wereld meer zijn. En het onderwijs moet mee. Nu. Vanuit de ‘hypothese van de veelbelovendheid’ moeten we nieuwe spelregels bedenken die ervoor zorgen dat we niet langer knippen maar plakken en dat we niet langer stapelen maar haken. Dat betekent niet dat er geen vakken meer gegeven mogen worden of dat er niet in de diepte mag worden gegaan; wel dat kennis niet in een vak mag worden opgesloten, zoals Kris Van den Branden dat noemt. De nieuwe eindtermen zijn een belangrijke testcase wat dat betreft. Hun mate van veelbelovendheid zal bepalend zijn voor de toekomst van een echt relevant onderwijslandschap, zeker nu we met de hervorming van het secundair onderwijs een eerste boot gemist lijken te hebben.
Ik wens ons de lancering toe van een campagne van een nieuwe onderwijsformule. De Voice-Over zegt: “In het onderwijs zit alles in vakjes. Vierkanten. We doen aan hokjesdenken. In blokken van 50 minuten. Taal. Wiskunde. Geschiedenis. Aardrijkskunde. Speeltijd. Studie. Schoolbel. Beroeps. Technisch. Algemeen. Niveau 4. Niveau 5. Niveau 6.” En dat gaat zo door. Over binnen de schoolmuren en buiten de schoolmuren. Over theorie en praktijk. Over hoe het maar beter zuiver is... En dan over hoe dit denken en doen niet afgestemd is op de wereld. Omdat de wereld zich niet laat vangen in vakken. Omdat de wijze waarop iemand – jong of oud – in de wereld staat niet in hokjes past. “In onderwijs denken we vloeibaar,” zo geeft De Voice-Over de nieuwe richting aan, “want de wereld is vloeibaar. En wij ook...”
