Spreken is zilver, doen is goud

Tjip de Jong - Nederlandse onderzoeker en onderwijsadviseur
Tjip de Jong

De Nederlandse onderzoeker en onderwijsadviseur Tjip de Jong beschrijft zijn aanpak als het gaat over veranderingsprocessen in het onderwijs: niet praten over leren of veranderen, maar gewoon meteen aan het werk gaan. Het klinkt misschien minder flitsend, maar het werkt wel.

In de afgelopen jaren is er een interessante beweging gaande in de wereld van leren en veranderen. Er is een breed gedragen geloof dat het relevant en belangrijk is om elkaars gedrag en intenties te begrijpen alvorens daadwerkelijk te kunnen veranderen. Sterker nog, ik heb het idee dat bijna iedereen vandaag de dag eerst aan het werk gaat met kleurenkaarten, zelftests, familieopstellingen of het voorlezen van een verhaal van Toon Tellegen om de teamleden ‘in het hart te raken’.

Reflectieproces of plan van aanpak?

De gedachte hierachter is dat zonder deze emotionele ‘diepere’ beleving mensen niet willen, kunnen of gaan veranderen. Leren is, met andere woorden, een proces van reflectie. Het is mij nooit helemaal duidelijk geworden waarom het allemaal zo nodig is om diepgaand te reflecteren, te spiegelen en te verbinden. Waarom zou je niet gewoon starten met het oplossen van het probleem? Is al die reflectie niet stiekem ook een businessmodel? Zijn we praten over veranderen langzamerhand gaan zien als een vervanger voor het aankaarten en oplossen van serieuze problemen?

Mijn aanpak is daarom simpel. Niet praten over veranderen maar: aan het werk. Niet in een kring zitten in een congresaccommodatie, maar in de gang of naast het koffiezetapparaat aan het werk gaan. Daar moet het immers gebeuren!

Ik sta hier niet alleen in. Niet voor niets zijn methoden als agile werken, scrum en actieonderzoek erg populair vandaag de dag. Daarin is reflectie een belangrijk, maar ook een zeer bescheiden onderdeel van de gehele aanpak. Als we van wat meer afstand kijken naar deze aanpakken, zien we interessante verschillen tussen praten over leren en veranderen en daadwerkelijk een probleem oplossen in de praktijk.

 

Praten over leren en veranderen 

Een probleem oplossen in de praktijk 

Met het betreffende team een afspraak maken om op een aparte plek te reflecteren over de oorzaak van een probleem 

Het probleem opzoeken in de praktijk op de specifieke locatie of werkplek en meetbaar maken (effect = kosten, vertraging, tijd) 

Reflecteren op de onderstroom die het probleem veroor­zaakt (gevoel, emotie) 

De klant, partner, cliënt of student erbij halen die de effecten van het probleem voelt en dit met de teamleden bespreken 

Uitwisselen in groepen om een gemeenschappelijk thema te benoemen als veroorzaker van het probleem 

Doelen bepalen die meetbaar zijn en realistisch (tijdsgebonden) en direct ook succescriteria benoemen (‘een meetlat’) 

Interventies en ambities benoemen om als team verant­woordelijkheid te nemen 

Kansrijke initiatieven verzamelen om het probleem aan te pakken 

Tussentijdse evaluatie en procesbegeleiding 

Experimenten opstarten en vervolgafspraken maken (meestal binnen twee weken) 

Starten met experimenten om het probleem aan te pakken 

Reflecteren op de voortgang, bijsturen waar nodig, nieuwe ronde opstarten 

Tabel 1. Gebaseerd op De Jong, 2016

Tips om hiermee aan de slag te gaan

Tip 1. De leercyclus van Kolb

Mij helpt het om het reflecteren tussen mensen met wie ik werk vrij strikt te begrenzen. Je kunt er eventueel een eierwekker voor gebruiken. Maximaliseer reflectie tot 15 minuten. Daarna ga je gewoon vrij snel aan het werk. Hoe? Bijvoorbeeld op deze manier:

  • Is oudergerichtheid een probleem op school? Bel dan vijf ouders en vraag wat zij ervan vinden. Verken ook of het mogelijk is de initiatieven meteen toe te passen.
  • Is een leerkracht slecht in staat samen te werken met een andere leerkracht op school? Start dan met het aanpakken van een bestaand project met hen beiden en maak hier een groot succes van.
  • Loopt een training al jarenlang niet lekker? Stop er dan mee en ontwikkel een nieuwe opleiding. Soms is het tijd om aan iets nieuws te beginnen.

Mij helpt het om dan de leercirkel van Kolb in het achterhoofd te houden. Zonder ervaring, zonder experiment is er geen leren. Reflectie is belangrijk, maar het is ‘maar’ één van de vier stappen om te doorlopen.

Tip 2. Discipline als nieuwe trend

Het nieuwe thema in ons vak van veranderen en leren is ‘discipline’. Volgens de Amerikaanse Navy Seal veteraan Jocko Willink is uitstelgedrag de grootste vijand voor verbetering en succes. Hij heeft een aantal simpele trucs om resultaat te boeken:

  • Wees consistent: werk elke dag aan het oplossen van het vraagstuk.
  • Reduceer complexiteit: maak het probleem simpel, meetbaar en vergelijkbaar.
  • Communiceer duidelijk: wees eerlijk naar collega’s, vermijd vage taal die niet te begrijpen is of vatbaar is voor verschillende interpretaties.
  • Reduceer je eigen ego: je persoonlijkheid is meest al de grote blokkade voor verandering. Probeer je te focussen op het gemeenschappelijke probleem.
  • Toon leiderschap: erken fouten, houd feedback persoonlijk en werk aan je eigen professionaliteit en niet die van anderen.

Tot slot: het verdienmodel van reflectie

Reflectie is big business. Het onderwijs loopt ermee weg, maar ook trainingsbureaus en management goeroes doen ons geloven dat er zonder reflectie en bezinning geen vooruitgang en verbetering kan zijn.

Ik plaats hier graag een kritische kanttekening bij. Natuurlijk is kritisch denken een belangrijke activiteit, maar dit proces is niet reactief, maar actief. Het lokt directe interventies en activiteiten uit. Doet dit het niet, dan is er een grote kans dat het verloren tijd is.

Leren en veranderen is vooral ook meter voor meter buffelen (hard en gestaag werken cfr). Het is niet voor niets dat frisse perspectieven op veranderen in organisaties steeds populairder worden, zoals van de eerdergenoemde Jocko Willink. Passie, bevlogenheid, ‘anders durven kijken’, het aanwakkeren van nieuwsgierigheid; het zijn in veel ontwikkel- en veranderplannen belangrijke uitgangspunten om in organisaties te werken aan verbetering, klantgerichtheid en innovatie. Maar er is een nieuwe trend zichtbaar in verandermanagement: die van de spijkerharde discipline, strikte structuur en soberheid. Niks onderstroom boven tafel krijgen, gevoelens bespreken of intervisiegesprekken voeren. Al dat praten over groepsprocessen leidt namelijk af van het feitelijke probleem dat vraagt om een praktische oplossing.

Tjip de Jong

Meer weten?

Jong, T. de (2016). Verslaafd aan organiseren. Culemborg: Van Duuren Media.

Willink, J. & L. Babin (2017). Extreme owner- ship, how navy seals lead and win. New York: St. Martin’s Press.

Of ga naar www.tjipcast.nl, een wekelijkse uitzending over leren, onderwijs, veranderen, samenwerken en innoveren. Te beluisteren als podcast of op YouTube.

Deze blog is gebaseerd op het artikel 'Het Geheim Van De Smid: Praten Over Veranderen Is Wat Anders Dan Daadwerkelijk Veranderen', lees het volledige artikel hier.